α. Υπερπροστατευτικός γονέας. Ο γονέας αυτός έχει τα εξής χαρακτηριστικά. Εκδηλώνει στοργή προς το παιδί, αλλά είναι πολύ περιοριστικός. Ειδικότερα: Απασχολείται πολύ με το παιδί. Έχει υπερβολικές και μερικές φορές παράλογες απαιτήσεις. Υπερπροστατεύει το παιδί.
Το παιδί του υπερπροστατευτικού γονέα συνήθως δείχνει ευγένεια, υπακοή,
είναι υποχωρητικό και απόλυτα εξαρτώμενο από τους γονείς του. Τηρεί τους κανόνες της καλής συμπεριφοράς, αλλά διακρίνεται από απάθεια και μη δημιουργική προσπάθεια. Η υπερβολική στοργή, αγάπη και φροντίδα των γονέων ικανοποιεί τους ίδιους και αισθάνονται ότι είναι «καλοί» γονείς, αλλά πνίγει το παιδί και το καθιστά ανίκανο να αναπτύξει ενεργητικότητα και πρωτοβουλία.
β. Δημοκρατικός – ανεκτικός γονέας. Εκδηλώνει στοργή για το παιδί και ενθαρρύνει την αυτονομία του. Αποδέχεται το παιδί όπως είναι, με τα προτερήματα
και τα ελαττώματά του, με τις δυνατότητες και τις δυσκολίες του και προσπαθεί να το βοηθήσει να γίνει καλύτερο.
Το παιδί που μεγαλώνει με γονείς δημοκρατικούς - ανεκτικούς γίνεται δημιουργικό, ενεργητικό, αναπτύσσεται φυσιολογικά με χαλαρή τήρηση των κανόνων συμπεριφοράς, με πειθαρχία, η οποία σταδιακά μετατρέπεται σε αυτοπειθαρχία και με ικανότητα να αναλαμβάνει ρόλους όταν ενηλικιώνεται.
Τα παιδιά των δημοκρατικών γονέων συνήθως δείχνουν συναισθηματική ισορροπία και καλή κοινωνική προσαρμογή. Έχουν καλές διαπροσωπικές σχέσεις με τους συμμαθητές τους και το προσωπικό του σχολείου, και καλές επιδόσεις στα μαθήματα. Όταν ενηλικιώνονται είναι ισορροπημένα άτομα και αναλαμβάνουν και φέρνουν σε πέρας με επιτυχία ρόλους του ενήλικα.
γ. Ανταγωνιστικός – αυταρχικός γονέας. Ασκεί αυταρχικό έλεγχο, ο οποίος συχνά μοιάζει με εχθρότητα προς το παιδί. Λειτουργεί ανταγωνιστικά, απολυταρχικά και συχνά ασκεί βία. Ο ανταγωνιστικός – αυταρχικός γονέας πιστεύει ότι το παιδί πρέπει από μικρό να μάθει και να αποδεχτεί τις βασικές αξίες, όπως είναι ο σεβασμός προς τους μεγαλύτερους, η φιλοπονία κ.ά. Προσπαθεί να επιβάλει, με αυταρχικό τρόπο, χωρίς διάλογο, ό,τι εκείνος θεωρεί σωστό (Herbert, 1989). Συνήθως είναι ανυποχώρητος και ασκεί βία στο παιδί, προκειμένου το παιδί να κάμει αυτό που εκείνος θεωρεί ότι είναι σωστό.
Με βάση τον κανόνα «η βία φέρνει βία» το παιδί των αυταρχικών γονέων ενδέχεται να γίνει αργότερα επαναστάτης ή περιθωριακός έφηβος ή ενήλικας. Μπορεί να εκδηλώσει επιθετικότητα ή να γίνει άτολμο, δειλό, με σοβαρή αδυναμία ανάληψης ρόλων ενηλίκου αργότερα. Ή ενδέχεται να είναι πειθαρχημένο άτομο, αλλά χωρίς πρωτοβουλίες στη ζωή. Ένα άτομο παθητικό, δειλό, άτολμο ανίκανο να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του.
δ. Απορριπτικός γονέας. Ο απορριπτικός γονέας εκδηλώνει συστηματικά απόρριψη στο παιδί, είναι υπερβολικά ανεκτικός, επιτρέπει απόλυτη ελευθερία, αλλά ταυτόχρονα παραμελεί το παιδί και δείχνει αδιαφορία και ψυχρότητα.
Το παιδί αυτό ενδέχεται να γίνει επιθετικό, ασυμμόρφωτο αφού ο γονέας δεν το βοηθά να κατανοήσει και να αποδεχτεί κανόνες. Δεν αναγνωρίζει και δεν τηρεί αξίες και κανόνες συμπεριφοράς και απορρίπτει τους πάντες και τα πάντα. Έτσι, ενδέχεται να γίνει εριστικός ενήλικας και συχνά συναντά δυσκολίες στην κοινωνική του προσαρμογή και στη ζωή γενικότερα.
Αν αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά των παραπάνω τύπων γονέων, τις επιπτώσεις που αυτά συνεπάγονται στην ανατροφή των παιδιών και των νέων, σε συνδυασμό και με τα ερευνητικά δεδομένα που έχομε στη διάθεσή μας, προκύπτει το παρακάτω ενδιαφέρον συμπέρασμα: Η χρυσή τομή είναι ο δημοκρατικός γονέας.
Όλες οι έρευνες για τις μεθόδους ανατροφής των παιδιών δείχνουν ότι η βία, η αδιαφορία, η απόρριψη, η υπερπροστασία, η αυταρχική στάση των γονέων, η απόλυτη ελευθερία κ.τ.ό., δεν συμβάλλουν στην ομαλή ανατροφή των παιδιών και των νέων. Αλλά και η υπερβολική ανεκτικότητα και υποχωρητικότητα, αν και φαίνεται κατ’ αρχήν να υποδηλώνει θετική στάση των γονέων προς το παιδί, δεν είναι ό,τι καλύτερο για την ομαλή ανατροφή και την ανάπτυξή τους.
Το μέτρο και ο λογικός συνδυασμός ανεκτικότητας, αποδοχής και ενθαρρυντικής στάσης των γονέων, συνήθως οδηγούν στη διαμόρφωση κοινωνικών, φιλικών, δημιουργικών, ανεξάρτητων και συναισθηματικά ισορροπημένων ατόμων. Ατόμων με καλή αυτοϊδέα, αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση και σιγουριά, με ενεργητικότητα, δημιουργικότητα και καλές επιδόσεις στην κοινωνική τους προσαρμογή και στη μάθηση.
Στο σύντομο αυτό σημείωμά μας προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε, όσο πιο απλά μπορούσαμε το ψυχολογικό κλίμα της οικογένειας, πώς αυτό διαμορφώνεται, ανάλογα με τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες των γονέων, και τις πιθανές παρενέργειες που αυτό μπορεί να έχει στην ανατροφή των παιδιών και των νέων. Σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους γονείς να κάμουν την αυτοκριτική τους. Να σκεφτούν δηλαδή και να καταλήξουν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα σχετικά με τη δική τους στάση και συμπεριφορά προς τα παιδιά τους και, αν χρειάζεται, να αλλάξουν πρώτα τη δική τους στάση και συμπεριφορά και μετά να προσπαθήσουν να βελτιώσουν τα παιδιά τους.
Βέβαια, η θεωρία και η πράξη πολλές φορές διαφέρουν πολύ. Μερικά πράγματα στη ζωή μας εύκολα λέγονται αλλά δύσκολα αλλάζουν. Δεν είναι εύκολο σε όλους τους ανθρώπους να αλλάζουν αντιλήψεις, πεποιθήσεις και συνήθειες μιας ζωής.
Ωστόσο, έχει αποδειχτεί ότι όταν οι γονείς αναζητούν, με τόλμη και ειλικρίνεια, και βρίσκουν σε ποιον από τους παραπάνω τύπους γονέων ταιριάζουν περισσότερο, έχουν κάμει ήδη το πρώτο μεγάλο βήμα. Το βήμα της αυτογνωσίας. Το επόμενο βήμα, το βήμα της αυτορρύθμισης, δηλαδή οι τυχόν αλλαγές που πρέπει να κάμουν στη στάση τους και στη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά τους, είναι –πιστέψτε με- πιο εύκολο από το πρώτο.
